Hãng thông tấn Reuters ngày 15/9 đưa tin, Mỹ, Châu Âu và các đồng minh đã áp đặt hơn 25.000 lệnh trừng phạt khác nhau nhắm vào Nga liên quan đến cuộc xung đột ở Ukraine hòng phá hoại nền kinh tế trị giá 2,2 nghìn tỷ USD của Nga và làm suy yếu nỗ lực chiến tranh của nước này.
Washington cũng đã áp thuế lên Ấn Độ để đáp trả hoạt động buôn bán dầu mỏ của New Delhi với Nga.
Tuy vậy, Tổng thống Nga Vladimir Putin tuyên bố rằng nền kinh tế Nga đã vượt xa kỳ vọng. Trong hai năm qua, kinh tế Nga tăng trưởng nhanh hơn các nước G7, bất chấp những dự đoán của phương Tây về một cuộc khủng hoảng. Ông đã ra lệnh cho các quan chức và doanh nghiệp Nga phải bất chấp các lệnh trừng phạt bằng mọi cách có thể.
Một số biện pháp trừng phạt - đặc biệt là việc ngắt kết nối các ngân hàng Nga khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT vào năm 2022 và cảnh báo của Washington đối với các ngân hàng Trung Quốc vào năm ngoái - đã làm dấy lên lo ngại về các lệnh trừng phạt thứ cấp.
"Các ngân hàng Trung Quốc lo sợ bị đưa vào danh sách trừng phạt, chịu lệnh trừng phạt thứ cấp, nên họ không chấp nhận tiền từ Nga", một nguồn tin trong thị trường thanh toán chia sẻ với Reuters.
"Các ngân hàng Trung Quốc lo sợ bị đưa vào danh sách trừng phạt, chịu lệnh trừng phạt thứ cấp, nên họ không chấp nhận tiền từ Nga", một nguồn tin trong thị trường thanh toán chia sẻ với Reuters. Ảnh: Reuters
Theo Reuters, những lo ngại đó dường như là nguyên nhân dẫn đến sự xuất hiện của các giao dịch trao đổi hàng hóa, vốn khó truy vết hơn nhiều. Năm 2024, Bộ Kinh tế Nga đã ban hành "Hướng dẫn về giao dịch trao đổi hàng hóa nước ngoài" dài 14 trang, tư vấn cho các doanh nghiệp về cách sử dụng phương pháp này để vượt qua rào cản trừng phạt. Bộ này thậm chí còn đề xuất thành lập một nền tảng giao dịch hoạt động như một sàn giao dịch trao đổi hàng hóa.
Tài liệu của Bộ Kinh tế Nga cho biết: "Các giao dịch trao đổi hàng hóa ngoại thương cho phép trao đổi hàng hóa và dịch vụ với các công ty nước ngoài mà không cần giao dịch quốc tế", đồng thời trích dẫn "các điều kiện hạn chế trừng phạt".
Ô tô Trung Quốc đổi lấy lúa mì Nga
Trong một giao dịch được Reuters xác định từ hai nguồn tin thương mại, ô tô Trung Quốc đã được đổi lấy lúa mì Nga. Theo một trong những nguồn tin, các đối tác Trung Quốc trong thỏa thuận này đã yêu cầu đối tác Nga thanh toán bằng ngũ cốc.
Các đối tác Trung Quốc mua xe tại Trung Quốc bằng nhân dân tệ. Đối tác Nga mua ngũ cốc bằng rúp. Sau đó, lúa mì được đổi lấy ô tô.
Reuters không thể xác định được khối lượng giao dịch cũng như cơ chế mà các thương nhân quyết định giá trị của ngũ cốc hoặc ô tô.
Trong hai giao dịch khác, theo báo cáo hải quan, hạt lanh đã được đổi lấy hàng hóa bao gồm đồ gia dụng và vật liệu xây dựng từ Trung Quốc. Các chuyên gia am hiểu về hoạt động đối ngoại của Nga cho biết một trong những giao dịch hạt lanh, được ghi nhận trong báo cáo năm 2024 của cơ quan hải quan Nga tại vùng Ural, ước tính trị giá khoảng 100.000 USD.
Trung Quốc là nước nhập khẩu hạt lanh lớn của Nga, được sử dụng trong các quy trình công nghiệp và như một sản phẩm dinh dưỡng.
Trong các giao dịch khác, kim loại được giao cho Trung Quốc để đổi lấy máy móc, dịch vụ của Trung Quốc được đổi lấy nguyên liệu thô, và một nhà nhập khẩu Nga đã mua nhôm để trả cho một công ty Trung Quốc. Một giao dịch khác là với Pakistan.
Hai nguồn tin biết về các giao dịch này cho biết một số giao dịch trao đổi hàng hóa đã cho phép nhập khẩu hàng hóa phương Tây vào Nga bất chấp lệnh trừng phạt, nhưng không cung cấp thông tin chi tiết về hàng hóa đó.
Tại diễn đàn kinh doanh Kazan Expo hồi tháng 8, các công ty Trung Quốc đã nêu vấn đề thanh toán là một trong những vấn đề cản trở sự phát triển thương mại song phương với Nga. Xu Xinjing - Chủ tịch Công ty TNHH Công nghệ Dầu khí Hainan Longpan - cho biết thương mại hàng đổi hàng có thể là một giải pháp.
Phát biểu tại hội nghị, ông Xu cho biết "trong điều kiện thanh toán hạn chế hiện nay", hình thức trao đổi hàng hóa đã mang đến những cơ hội mới cho các doanh nghiệp ở Nga và các nước châu Á.
Các đối tác Trung Quốc mua xe tại Trung Quốc bằng nhân dân tệ. Đối tác Nga mua ngũ cốc bằng rúp. Sau đó, lúa mì được đổi lấy ô tô. Ảnh: Reuters
Lượng giao dịch trao đổi hàng hóa có thể sẽ tiếp tục tăng
Mặc dù Reuters không thể xác định được tổng giá trị hoặc khối lượng trao đổi hàng hóa trong nền kinh tế Nga, ba nguồn tin thương mại cho biết hoạt động này đang diễn ra thường xuyên hơn.
"Sự gia tăng của hoạt động đổi hàng là một hiện tượng của việc phi đô la hóa, áp lực trừng phạt và các vấn đề thanh khoản giữa các đối tác", Maxim Spassky - Thư ký của Hội đồng chung Liên minh các nhà công nghiệp và doanh nhân Nga-Á, một tổ chức công nghiệp có trụ sở tại Moscow - nói với Reuters. Ông Spassky nhận định rằng lượng giao dịch trao đổi hàng hóa có thể sẽ tiếp tục tăng.
Ba nhà phân tích cho biết một dấu hiệu có thể cho thấy quy mô trao đổi hàng hóa là sự chênh lệch ngày càng lớn giữa số liệu thống kê thương mại nước ngoài của Ngân hàng Trung ương Nga và dữ liệu của cơ quan hải quan nước này, đạt 7 tỷ USD trong nửa đầu năm nay.
Đáp lại yêu cầu bình luận của Reuters, cơ quan hải quan Nga xác nhận hoạt động trao đổi hàng hóa đã được thực hiện với nhiều quốc gia khác nhau "đối với nhiều loại hàng hóa". Tuy nhiên, cơ quan này cho biết số lượng giao dịch trao đổi hàng hóa không đáng kể so với tổng lượng hợp đồng thương mại nước ngoài.
Theo số liệu công bố từ Tổng cục Hải quan Liên bang Nga, thặng dư thương mại nước ngoài của nước này trong giai đoạn từ tháng 1 đến tháng 7/2025 đã giảm 14% so với cùng kỳ năm trước, xuống còn 77,2 tỷ USD. Xuất khẩu trong giai đoạn này giảm 11,5 tỷ USD xuống còn 232,6 tỷ USD, trong khi nhập khẩu tăng 1,2 tỷ USD lên 155,4 tỷ USD.
Chính phủ và Ngân hàng Trung ương Nga từ chối thảo luận về hoạt động trao đổi hàng hóa với Reuters, ngoài việc nói rằng không có dữ liệu về các giao dịch như vậy vì chúng sẽ được tính vào số liệu chung nếu được báo cáo hợp pháp. Một nguồn tin thân cận với chính phủ Nga cho biết sự khác biệt về dữ liệu có thể là do sự khác biệt về phương pháp luận.
In bài viết